Ge­zond­heid door de tijd heen

Als mij één ding duidelijk is geworden tijdens het maken van de tentoonstelling De gezonde stad in het Centraal Museum, dan is het wel dat gezondheid door de tijd heen verschilt. Dat valt onder meer af te lezen aan de gemiddelde lengte van mensen, waarbij grofweg de regel geldt ‘hoe groter, hoe gezonder’. Daarbij is het dus niet zo dat als je relatief klein bent je je zorgen moet gaan maken, want het gaat om een gemiddelde. Bovendien hangt het ook nog eens af van waar jij of je ouders zijn geboren, want we hebben niet overal dezelfde lengte op de wereld. Dat was vroeger ook al niet zo, zo blijkt uit grootschalig skeletonderzoek over de periode 300 voor Chr. tot het jaar 1900 dat kortgeleden is verschenen. Rond de tijd dat Utrecht stadsrecht kreeg, waren de mensen in het gebied dat nu zo’n beetje Nederland is redelijk groot en dus ook vrij gezond. In de eeuwen daarop nam dat gemiddelde echter af met maar liefst zo’n 6 tot 8 centimeter, met als dieptepunt het begin van de 19^de eeuw. Een man was in die tijd gemiddeld nog maar 166 cm. Toen ik twee weken geleden met Maarten van Rossem door de tentoonstelling liep en we het over die steeds kleiner wordende Europeanen hadden, viel ineens het kwartje. 166 cm omstreeks 1800? En we beweren met z’n allen toch altijd dat keizer Napoleon Bonaparte zo’n kleine man was? Maar die was 168 cm! Helemaal niet zo klein dus, maar heel gewoon! Tegenwoordig zijn Nederlanders overigens gemiddeld zo’n 15 cm groter dan in 1800, omdat na 1850 de gemiddelde lengte door stijgende welvaart en betere voeding toenam. Overigens duurde het nog tot omstreeks 1940 voordat we gemiddeld weer net zo lang waren als rond 1122. En het schijnt dat Nederlanders de laatste jaren zelfs weer iets kleiner worden. Gemiddelde grootte zegt iets over de algemene gezondheid, en dus ook over de beschikbaarheid van bijvoorbeeld goede voeding en zorg voor iedereen. Grote sociale ongelijkheid is dan ook slecht voor de gemiddelde gezondheid. Hopelijk zijn we daarom in 2122, als we 1000 jaar Utrecht vieren, niet kleiner maar eerder groter geworden!

René de Kam

Conservator Stadsgeschiedenis Centraal Museum